Tiyatroda Yönetmen Oyuncu İlişkisi ve ‘Üstün Kukla’ Kavramı

Özet

Bütünleşik bir sanat olarak tiyatro birçok etmenin bir araya gelmesi sonucu oluşmaktadır. Bu noktada estetik değeri yaratacak olan ise bu etmenlerin birbirleriyle uyum içerisinde hareket edebilme kabiliyetidir; başka bir deyişle farklı disiplinlerin birbirleriyle uyumlanabilmeleri sonucunda ortaya sanatsal bir ürün, seyirci tarafından alımlanmaya hazır bir gösteri ögesi çıkabilmektedir. Bunun içinse farklı uzmanlıkların bir araya gelmesi gerekmektedir. Tiyatroya, yazınsal olanın iki boyutlu dünyasının fiziksel olana yani üç boyutlu bir alana dönüştürülmesi işidir. Sözü edilen yazınsal alan, her ne kadar yazarın hayali dünyasının yaratıcı atmosferinde geziniyor olsa da bahsi geçen somuta dönüştürülme işlemiyle, göze görünür ve karşıdan bakan herkes için aynı görünüme sahip yeni bir tasarıma ulaşacaktır. Bu noktada yeni tasarımın kimin eseri olacağı sorusu yönetmenin işlevini ortaya koymaktadır. Dekoratör, kostüm tasarımcısı, makyaj uzmanı, ışık tasarımcısı vb. yaratıcı ekip, bir ana bakış açısı altında birleşerek, yönetmeni asal tasarımcı haline getirmektedir. Farklı sanat alanlarının yaratıcıları, yönetmen tarafından yönlendirilerek, uzmanlıklarını tek bir sanat eseri çerçevesinde birleştirmektedir. Bahsi geçen sanatçıların çalışmaları, öncesinde ayrıntılı bir şekilde incelenebilen ve daha faaliyete geçilmeden, gerektiğinde yönetmene kolayca müdahale şansı veren somut tasarımlardır. Ancak yönetmenin ana tasarımına hizmet etmesine rağmen ortaya koyduğu sanatsal ürün diğerlerininki kadar somut olmayan ve dışarıdan bire bir müdahale imkanının daha az olduğu bir sanatçı daha vardır; o da oyuncudur. Her ne kadar yazılı metni canlandıran kişi olarak oyuncu, somut bir biçimde sahnede yer alıyor olsa da yaratım ve aktarım araçları içerisine duygu, kişiselleştirme, içsel tepki vb. kavramların girmesi dolayısıyla, diğerlerine oranla daha soyut ve müdahaleye kapalı bir alanda kalmaktadır. Aynı zamanda asal anlamı aktaracak kişi olarak oyuncu, tüm tasarımın merkezinde de yer almakta; bir nevi bu sanatın ana ögesi haline gelmektedir. Bu durum ise iki temel unsuru karşı karşıya getirmektedir: sahnede ortak bir anlam yaratmak amacıyla, tüm yaratıcı etmenleri birbirleriyle uyum içerisinde çalışacak şekilde organize eden yönetmen ve malzeme olarak kişisel donanımını ve yetilerini kullanarak rolü tasarlayan oyuncu. Bu çalışmada, yönetmen ve oyuncu arasındaki sanatsal bağlam ve tiyatronun asal yaratıcısı olma noktasında bu iki sanatçının birlikte çalışma yöntemleri incelenmeye çalışılacaktır.