Kars İli Peynir Üretimi ve Yerel Ekonomi Üzerindeki Etkileri


DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15319655Anahtar Kelimeler:
Süt Üretimi, Yerel Ekonomi, Coğrafi İşaret, Kalkınma, Kars Kaşar peyniriÖzet
Kars, coğrafi konumu, doğal meraları ve iklim koşulları nedeniyle Türkiye’nin en önemli peynir üretim merkezlerinden biridir. Yüksek rakımlı platolar ve zengin bitki örtüsü, süt üretiminde kaliteyi arttırarak Kars Kaşarı ve Gravyer Peyniri gibi bölgeye özgü peynirlerin gelişmesine imkân sağlamıştır. Özellikle Kars Kaşarı, geleneksel ve endüstriyel yöntemlerle üretilmekte olup, olgunlaştırma süreci sayesinde kendine has aromaya sahip olmaktadır. Gravyer peyniri ise, 19 yüzyılda İsviçreli peynir ustaları tarafından bölgeye tanıtılmış ve zaman içinde yerel üretim sürecine uyum sağlamıştır.
Kars’ın süt üretimi büyük ölçüde mera hayvancılığına dayanmaktadır. Bölgedeki büyükbaş hayvancılık faaliyetleri, özellikle bahar ve yaz aylarında yoğunlaşmakta, böylece süt üretim kapasitesi artmaktadır. Ancak kış aylarında yem kaynaklarının azalması, üretimde dalgalanmalara neden olmaktadır. Bu durum, bölgedeki peynir üretiminin mevsimsel olarak değişmesine yol açmaktadır. Bununla birlikte, süt üretimi ve hayvancılıkla uğraşan çiftçilerin modern tekniklerden yeterince faydalanamaması, üretimde verimlilik sorunlarına neden olmaktadır.
Peynir üretimi, yalnızca ekonomik bir faaliyet olarak değil, aynı zamanda bölgenin kültürel kimliğinin bir parçası olarak değerlendirilmektedir. Kars’ın geleneksel peynir üretimi, nesiller boyunca aktarılan bilgi ve tekniklerle sürdürülmekte, bölgeye özgü peynir çeşitleri korunmaktadır. Bu doğrultuda, Boğatepe köyünde kurulan peynir müzesi, bölgedeki peynir ürününün yaşatılması ve tanıtılması açısından büyük önem taşımaktadır.
Kars peynirleri, ulusal ve uluslararası pazarda daha fazla tanınmaya başlamış ve coğrafi işaret tescili alarak yasal koruma altına alınmıştır. Kars Kaşar peyniri 2015 yılında, Gravyer peyniri ise 2024 yılında tescillenmiştir. Bu tescil süreci, yerel üreticilerin ekonomik gücünü artırırken, peynirlerin özgün üretim teknikleriyle korunmasını da sağlamaktadır. Bununla birlikte pazarlama ve markalaşma süreçlerinde yetersizlikler devam etmektedir. Küçük ölçekli işletmeler, üretimlerini daha geniş pazarlara ulaştırmak için modern lojistik sistemlerine ve satış stratejilerine ihtiyaç duymaktadır.
Gelecekte, Kars peynirlerini sürdürülebilirliğini sağlamak için modern üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması, hijyen standartlarının geliştirilmesi ve markalaşmaya daha fazla önem verilmesi gerekmektedir. Böylece, kars peynirleri hem ulusal hem de uluslararası pazarda rekabet gücünü arttırarak, bölgenin ekonomik kalkınmasına katkı sağlamaya devam edecektir.
İndirmeler
Referanslar
Albayrak, M., Güneş, E. (2010). Traditional foods: Interaction between local and global foods in Turkey. African Journal Business Management, (4), 555-561.
Arınç, K. (2018). Boğatepe Köyü’nde Gravyer peyniri üretimi ve sürdürülebilir gelişme bakımından önemi (Kars/Türkiye). Türk Coğrafya Dergisi, (70), 7-18.
Atış, E., & Çelikoğlu, Ş. (2017). Boğatepe Köyü'nde Kars Geleneksel Kars Gravyer ve Kaşar Peyniri Üretiminin Yöre Ekonomisi ve Tanıtımına Katkısı. TCK 75. Kuruluş Yılı Uluslararası Kongresi, 310-324.
Avcı, C. (2021). Kaşar: ekolojik bir kent imgesi örneği. Kültür Araştırmaları Dergisi, (9), 259-276.
Aydemir, O. 2010: Kars Kaşar Peyniri Karakterizasyonu, (Doktora tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun
Ceyhun Sezgin, A., & Şanlıer, N. (2018). Sürdürülebilir turizm kapsamında gastronomi müzelerinin değerlendirilmesi. Yamaner F. &Eyuboğlu E. (Ed.) İnsan, Toplum ve Spor Bilimleri Araştırma Örnekleri içinde, (ss.215-234). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Cırık, Ö. (2019). Doğu Anadolu Yerel Peynirleri ve Yerel Peynir Üreticileri Envanter Çalışması Projesi Raporu, SERKA 2019 Yılı 1. Dönem Teknik Destek Programı Raporu
Çetinkaya, A. 2005. Yöresel Peynirlerimiz (1. Baskı). Academic Book Production, Kars.
Demir, M. 2006. Fabrika şartlarında üretilen Çeçil peynirlerinin olgunlaşma süresince bazı kalite kriterlerinin belirlenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstütüsü, Erzurum.
Demir, M. (2014) Kars İlinin Arıcılık Potansiyeli ve Değerlendirme Durumu. Doğu Coğrafya Dergisi, 19(32), 209-230.
Demir, M. (2016). Coğrafi işaret örneği olarak Kars Kaşar Peynirinin üretimi ve dağılımı. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Ek Sayı, 1), 61-81, Doi:10.9775/kausbed.2016.033
Demirbaş, N., Karagözlü, C., Akbulut, N. (2002). Dünyada ve Türkiye'de Süt Hayvancılığı ve Süt Ürünleri Sanayi. İstanbul Ticaret Odası Yayınları. Yayın No: 2002- 7, İstanbul.
Derinalp, Çanakçı, S. (2019). Gastronomi turizmi açısından yöresel mutfak kültürünün önemi: Kars ili örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12 (67), 886-894.
Elmalı, G., ve Uylaşer, V. (2012). Geleneksel Gıdalardan Çeçil Peynirinin Üretimi ve. U. Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 26(1), 83-92.
Gelibolu, L. (2009). Kars Kaşar Peyniri işletmelerinin pazarlama sorunları ve çözüm önerileri üzerine bir alan araştırması. Atatürk Üniversitesi İİBF Dergisi, 23(3), 151-167.
Gelibolu, L. ve Çelik, A.K. (2015). Kars ilindeki tüketicilerin kaşar peyniri satın alma davranışlarını etkileyen faktörlerin sıralı modeller ile analizi, Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi Yıl: 6(11), 107-130.
Gelibolu, L., Özyakışır, D., & Şahin, M. (2022). Kars ve Ardahan’da kaşar peyniri üreten işletmelerin analizi. Serhat Kalkınma Ajansı, (1), 1-172
Güzeler, N. ve Koboyeva, F. (2020). Doğu Anadolu Bölgesi’nde Üretilen Peynir Çeşitleri. OKU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 3(2), 172-184.
Kamber, U., (2005). Geleneksel Anadolu Peynirleri. Miki Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti., Ankara.
Karaca, O.B. (2016). Geleneksel peynirlerimizin gastronomi turizmindeki önemi. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 4(2), 17-39.
Kars İl Tarım ve Orman Müdürlüğü. (2025). Kars İlinde bulunan Süt ve Süt Ürünleri İşletme Sayıları https://kars.tarimorman.gov.tr/
Kars Valiliği (2025). Tarihçe. http://www.kars.gov.tr/tarihce
MGM. (2023). İl ve İlçe İstatistikleri. Meteoroloji Genel Müdürlüğü, https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=A
Ötleş, S., Özçelik, B., Göğüş, F., Erdoğdu, F. (2016). Traditional Foods in Turkey: General and Consumer Aspects, Editors: Kristberg Kristbergsson, Jorge Oliveira, Traditional foods: General and consumer aspects (Edition 1), pp:85-95. Publisher: Springer.
Özdemir, S., E. Dağdemir ve C. Özdemir C. (2009). Civil, Çeçil, tel (saç) peynirlerinin yapılışları ve diğer özellikleri açısından karşılaştırılması. II. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu (27-29 Mayıs 2009, Van), 139-142.
Polat, G. ve A. Yetişmeyen. (2004). Ankara Piyasasında Satılan Civil Peynirlerinin Mikrobiyolojik, Kimyasal ve Duyusal Niteliklerinin Saptanması. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu (23-26 Eylül 2004, Van).
SERKA, (2025). Kars Gravyer Peyniri. https://www.serka.gov.tr/cografi-isaretli-urunlerimiz/kars-cografi-isaretli-urunler/kars-gravyer-peyniri
SERKA, (2025). Kars Gravyer Peyniri Olgunlaştırma Süreci. https://www.serka.gov.tr/haberler/kars-gravyeri-ne-cografi-isaret-alinacak
SRTM Tile Grabber. (2025). SRTM Tile Grabber Data Extracts. Download SRTM Tile Grabber data for this region: Turkey. https://dwtkns.com/srtm/
Topbaşlı, B., ve Pajo, A. (2017). Mimarisi ve Tarihi Yerleriyle Kars. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi (s. 43-51). Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
TÜRKPATENT, (2025). Kars Kaşarı Coğrafi İşareti. Türkiye Patent ve Marka Kurumu https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/190.pdf adresinden 01.02.2025 tarihinde edinilmiştir.
TÜİK, (2024). Türkiye İstatistik Kurumu Canlı Hayvan Sayısı İstatistikleri. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=101&locale=tr
TÜİK, (2024). Türkiye İstatistik Kurumu Hayvansal Üretim İstatistikleri. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=101&locale=tr
Yardımcıel, Ü. (2010). Çeçil peynirinin özellikleri üzerine pastörizasyon işleminin ve salamura tuz oranının etkileri (Yüksek Lisans Tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Yazıcı, S. (2014). Dünden Bugüne Peynirin Kars Serüveni. (Ed.). İ. Koçulu vd., Alplerden Kafkaslara Kars Peynirciliğinin 150 Yıllık Tarihi içinde. (ss.70-105). Boğatepe Çevre ve Yaşam Derneği-Tarih Vakfı Yayını
Yıldız, S. ve Alp, S. (2014). Bir kümelenme örneği olarak kaşar peyniri endüstri kümesi. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32(1), 249-272.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Premium e-Journal of Social Sciences (PEJOSS)

Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.