Kamusal Sanat ve Sosyal Sorumlu Tasarım Bağlamında Metro İstasyonlarının Dönüşümü
Özet Görüntüleme: 9
/ 
PDF İndirme: 12
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17234048Anahtar Kelimeler:
Kamusal iç mekân, kent kimliği, sosyal sorumlu tasarım, kamusal sanat, kullanıcı deneyimiÖzet
Bu çalışma, kamusal iç mekânlarda sosyal sorumlu tasarım anlayışının önemini ve metro istasyonlarının salt geçiş mekânları olmaktan çıkarılarak kimlik, aidiyet ve estetik değer taşıyan toplumsal mekânlara dönüştürülme gerekliliğini ele almaktadır. Araştırmanın temel amacı, metro istasyonlarını işlevsel sirkülasyon alanları olmanın ötesinde bireysel ve toplumsal deneyim üreten kamusal sahneler olarak değerlendirmektir. Stockholm, Moskova, Napoli ve New York’taki seçilmiş metro istasyonları, çalışmanın kapsamını oluşturmaktadır. Çalışma, modern kentlerde hız ve işlev odaklı planlamaların metroları Marc Augé’nin kavramsallaştırdığı “yok yerler” niteliğine sürüklemesine karşılık, sanatsal ve estetik müdahalelerin bu mekânları hatırlanan ve aidiyet üreten alanlara dönüştürebileceğini ortaya koyması bakımından önemlidir. Bu bağlamda kamusal sanatın, bireylerin gündelik yaşam deneyimlerini dönüştüren, kültürel kimliği yansıtan ve sosyal sorumluluk işlevi gören bir araç olduğu savunulmaktadır. Araştırma, yöntem olarak görsel materyaller üzerinden betimsel analiz ve nitel içerik analizi kullanmıştır. Seçilen uluslararası metro örnekleri; estetik katkı, kullanıcı deneyimi, toplumsal işlev, sosyal sorumluluk ve mekânsal kalite boyutlarında değerlendirilmiş, bulgular kavramsal literatürle ilişkilendirilerek çözümlenmiştir. Bulgular, metro istasyonlarında sanat ve tasarımın görselliğin yanı sıra kullanıcı deneyimini, toplumsal aidiyeti ve kent kimliğini dönüştürdüğünü göstermektedir. Stockholm’deki renk ve kaya dokusu birlikteliği, Napoli’deki ışık ve mozaiklerin duyusal belleği, New York’taki mozaik sanatının katılımcı atmosferi ve Moskova’daki anıtsal estetik yaklaşım, metroları geçiş mekânından çıkararak estetik ve toplumsal hafızaya katkıda bulunan mekânlara dönüştürmektedir. Buna karşın Gayrettepe hattı, monoton ve tekrarlayan kurgusuyla Augé’nin “yok yer” tanımına yaklaşmakta; kullanıcıyı bir sirkülasyon nesnesine indirgemektedir. Sonuç olarak çalışma, metro istasyonlarının kamusal sanat ve sosyal sorumlu tasarım ilkeleriyle dönüştürülmesinin gerekliliğini vurgulamaktadır. Bulgular, uluslararası örneklerde olduğu gibi sanatsal müdahalelerin kimlik, aidiyet ve toplumsal bilinç üretebileceğini; Gayrettepe gibi kimliksiz koridorların da yerel temalar, estetik düzenlemeler ve katılımcı sanat pratikleriyle yeniden kurgulanabileceğini göstermiştir. Bu yönüyle araştırma, ulaşım altyapılarının yalnızca teknik işlevleri değil, toplumsal bellek ve estetik deneyimi de kapsayan çok katmanlı mekânlar olarak yeniden düşünülmesine katkı sunmaktadır.
İndirmeler
Referanslar
Akdemir, N. (2017). Tasarım kavramının geniş çerçevesi: Tasarım odaklı yaklaşımlar üzerine bir inceleme. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 7(1), 85-94.
Augé, M. (1995). Non-places: Introduction to an anthropology of supermodernity. Verso.
Aydemir, Y. (2023). Kentsel yürüme deneyiminin bir parçası olarak sergi mekanları: İstanbul için mekan tabanlı bir mobil uygulama önerisi [Yüksek lisans tezi]. (Tez No. 781012), Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi.
Akyol, D., & Düzenli, A. Ç. T. (2024). Toplumsal değişim sürecinde “kamusal mekân”ın dönüşümü. The Journal of Academic Social Science, 56(56), 545-554.
Arendt, H. (1958). The human condition. University of Chicago press.
Bahçeci, H. I. (2018). Kent mekânında kamusal alan: Richard Sennett perspektifinde bir inceleme. Memleket Siyaset Yönetim, 13(29), 111-128.
Bauman, Z. (2000). Liquid modernity. Blackwell Publishing.
Birman, I. (2017). Solna centrum Stockholm metro station. https://ilyabirman.net/meanwhile/all/ stockholm-metro-solna-centrum/
Carver, C. (2024). Going deep on the modern art of the New York City subway. https://www.bloomberg.com/news/features/2024-05-03/how-nyc-s-subway-became-an-underground-gallery-of-modern-art
Çevik, N., Bingöl, M., & Özkul, D. T. (2019). Kamusal alan bağlamında kentsel mekânlarda çağdaş sanat yansımaları. Fine Arts, 14(4), 284-297.
Çevik, N., & Bingöl, M. (2021). Kamusal alan bağlamında çağdaş sanat söylemleri. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 7(1), 147-161.
Daneshvar, S. (2024). Komsomolskaya Station, Moscow, Russia. https://en.wikipedia.org/wiki/ Komsomolskaya_%28Koltsevaya_line%29#/media/File:030522-Moscow-IMG_9006-2.jpg
Dawns, C. (2019). The break of dawn. https://www.instagram.com/p/BwAG5GNlHF-/
Eker, M., & Demir, H. (2024). Metaverse'de punk estetiği: kamusal sanat ve kültürel çeşitlilik. Kent Akademisi, 17(6), 2380-2403.
Erap, B. B. N., Hilmioğlu, S., & Kariptaş, F. S. (2021). Kamusal mekânlarda deneyim ve kullanıcı merkezli tasarım. Sanat ve Tasarım Dergisi, (28), 335-347.
Eugeny1988. (2008). Station of Arbatsko-Pokrovskaya line of Moscow subway “Slavyanskiy bulvar”. https://en.wikipedia.org/wiki/Slavyansky_Bulvar#/media/File:Slavyanskiy_bulvar_station.JPG
Göreci, N.E.& Demirarslan, D. (2021). Kamusal iç mekânlarda akvaryum. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 8(72), 1651-1670. http://dx.doi.org/10.26450/jshsr.2555
Graves, K. (2024). Going deep on the modern art of the New York city subway. https://www.bloomberg.com/news/features/2024-05-03/how-nyc-s-subway-became-an-underground-gallery-of-modern-art
Joyman, L. (2020). Stockholm Photo: Universitetet station. https://www.tripadvisor.com/LocationPhoto DirectLink-g189852-i445738696-Stockholm.html
Kaya, M., & Kandemir, Ö. (2021). Kamusal alanın teknolojik katmanı olarak sanal ağlar ve kentsel mekanlar üzerindeki etkileri. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 11(1), 182-194.
Lefebvre, H. (1991). The production of space. Blackwell Publishing.
Metin, S. N. Y., & Polat, S. (2021). Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek İçin Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz? İdealkent (COVID-19 Sonrası Kentsel Kamusal Mekânların Dönüşümü), 115-145.
Morra, B. (2018). Stazione universita opere d’arte fra il futuro e l’antico. https://storienapoli.it/2018/ 05/06/stazione-universita-metropolitana/
Mura, G. (2014). Tasarımda ilham kaynağı olarak kullanıcı kaynaklı fotoğraflar. Yedi, (12), 41-51.
Narodizkiy, A. (2019). Kievskaya Station. https://www.instagram.com/p/Bsn53DYA9NS/.
Olgun, H. B. (2017). Jürgen Habermas, Hannah Arendt ve Richard Sennett’in kamusal alan yaklaşımları. Sosyolojik Düşün, 2(1), 45-54.
Olgun, M. K. Görsel zekanın sanat ve tasarımla sınırsız etkileşimi. Beykoz Akademi Dergisi, (Sınırsız: Dünya Yapmak & Ötesi”), 51-74.
Orhan, M. (2021). Kamusal sanat etkinliklerinin kamusal alan kullanım değeri üzerindeki etkileri. Uluslararası Disiplinlerarası ve Kültürlerarası Sanat, 6(12), 237-260.
O’Malley, K. (2025). How to use the Moscow metro and which stations to visit. https://vagrantsoftheworld.com/moscow-metro-stations/
Parlakkalay, H. (2020). Kamusal alanda sanat ve sanat eserleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(4), 1157-1172.
Polat, B. (2025). Kentsel öğelerin yeniden yorumu: endüstriyel tasarım yoluyla sanatın mekânsal temsili. Premium e-Journal of Social Sciences (PEJOSS), 9(56), 592-600.
Resmini, A. (2012). Oscar Tusquets Blanca: stazione Toledo. https://www.domusweb.it/it/notizie/ 2012/12/21/oscar-tusquets-blanca-stazione-toledo.html
Sennett, R. (1977). The fall of public man. WW Norton & Company.
Şahin, C., & Çifter, A. S. (2022). Sosyal sorumlu tasarım bağlamında davranış değiştirici ürün yaklaşımları: Literatür odaklı tematik bir inceleme. GRID-Architecture Planning and Design Journal, 5(2), 144-169.
Tanyıldızı, N. İ. (2013). Halkla ilişkilerde sosyal sorumluluk uygulama alanı olarak sanat faaliyetleri (Akbank, Garanti Bankası ve İş Bankası örneği). İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 3(8), 203-216.
Tokuç, E., & Ferah, B. (2025). Kamusal mekân tasarımında nöromimari kriterlerin algısal incelenmesi: Rami Kütüphanesi peyzaj tasarımı örneği. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 30(1), 273-296.
Vågen, A. (2015). Universitetet metro station. https://commons.wikimedia.org/wiki/File: Universitetet_metro_station_January_2015_02.jpg#/media/File:Universitetet_metro_station_January_201502.jpg
Vural, T., & Yücel, A. (2010). Çağımızın yeni kamusal mekanları olan alışveriş merkezlerine eleştirel bir bakış. İTÜDERGİSİ/a, 5(2), 97-106.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Premium e-Journal of Social Sciences (PEJOSS)
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
