VÂSIK-ZÂDE ERŞED DÎVÂNI’NDAKİ TARİH MANZUMELERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Özet

Ebced hesabı, kişilerce önemli kabul edilen olayları şiir ile tarihlendirmek için kullanılan ve her harfin sayısal bir karşılığının bulunduğu bir sistemdir. Ebced kelimesi, Arap alfabesindeki harflerin sayısal karşılıklarının daha kolay ezberlenebilmesi için üretilen anlamsız sekiz kelimenin ilkidir. Osmanlı şiirinde; göreve atanma, doğum, ölüm, mimari yapıların inşası bulması gibi birçok önemli olayın tarihini ortaya koymak için ebced hesabının kullanılması bir gelenek halini almıştır. Osmanlı şiirindeki “tarih düşürme” sanatının temelinde ebced hesabı bulunmaktadır.
Tarih düşürme; bir olayın meydana geldiği tarihi gösteren kelime, mısra, beyit ya da bentlerdeki harflerin sayısal değerlerinin toplanmasıyla yapılan bir edebî sanattır. Genellikle istenilen tarih son mısrada belirtilir. Tarihler, yazarı için önemli sayılabilecek hemen her olay için yazılmıştır. Tarih düşürmenin birden çok yöntemi bulunmaktadır. Klasik Türk şairleri içinde Hızır Bey, Âdem Baba, Bursalı Hâşimî, Sürûrî, Antepli Aynî gibi şairler tarih düşürme konusunda ön plana çıkan şairlerdir.
18. yüzyıl şairlerinden olan Vâsık-zâde Erşed’in Dîvân’ında 28 adet tarih manzumesi bulunmaktadır. Bu çalışmada Erşed Dîvânı’nda bulunan tarih manzumeleri ilk defa; konu, tür, yöntem ve zaman gibi çeşitli yönlerden incelenmiş ve elde edilen bilgiler sayısal verilerle desteklenerek edebiyat âlemine katkıda bulunmaya çalışılmıştır.