Hz. Sâlih’in (a.s.) Devesinin Kült Olarak Yorumlanması Üzerine Bazı Değerlendirmeler
Özet Görüntüleme: 86
/ 
PDF İndirme: 43
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10760679Anahtar Kelimeler:
Tefsir, Mucize, Kült, Sembol, Hz. Sâlih, DeveÖzet
Bu makalede, Hz. Sâlih (a.s.) kıssası bağlamında zikredilen dişi devenin “kült” olarak yorumlanması ile ilgili iddialar araştırma konusu yapılmaktadır. Hz. Sâlih (a.s.) kavmini Allah’ın birliğine davet edince kendisinden mucize talep etmişlerdir. Allah da bir dişi deveyi onun (a.s.) peygamber olduğunun apaçık delili olmak üzere göndermiştir. O dişi deve bazı âyetlerde “Allah’ın devesi” şeklinde Allah’a izafe edilerek geldiği için müfessirler bunu Hz. Sâlih’in (a.s.) peygamberliğini ispat eden bir mucize olarak kabul etmektedirler. Ancak bazı muasır Kur’ân yorumcuları söz konusu devenin İslâm öncesi Arapların dinî nitelik taşıyan bir kültü olduğunu iddia etmektedirler. Onlara göre Hz. Sâlih (a.s.) kıssası müfessirler tarafından tarihsel bağlamından koparılarak sadece lafız-mana ilişkisi ile Allah’ın kudreti çerçevesinde değerlendirilmektedir. Oysa Kur’ân’ı anlamanın usulü, sadece lafız-mana ilişkisi üzerine değil, metin-tarih ilişkisi üzerine de kurulmalıdır. Dişi devenin Allah’a izafe edilmesi, sözü geçen hayvanın herhangi bir kişiye ait olmadığına ve dolayısıyla tüm toplumun onu korumakla yükümlü olduğuna işaret içindir. Ayrıca onlara göre gerek Hz. Sâlih (a.s.) kıssasında gerekse diğer kıssalarda mucize gibi tasvir edilen hadiseler, doğal olayların Allah-merkezli (teosentrik) dil sistemine uygun bir biçimde formüle edilmesinden ibarettir. Yine onlara göre dişi devenin su içme hakkına riayet edilmesi ve öldürülmemesi konusundaki Allah’ın talebi, aslında zayıf ve güçsüzlerin, yetim ve yoksulların kamusal alandaki haklarına saygı duyulması gerektiğini sembolize etmektedir. Müfessirlerin mucize-merkezli yorumlarından tamamen farklı olan bu gibi iddiaların tefsir literatürü açısından incelenmesinin önem arz ettiği kanaatindeyiz. İşte o yüzden bu araştırmada Hz. Sâlih (a.s.) kıssası bağlamında zikredilen dişi devenin kült olduğunu kabul edenlerin zikredilen iddia ve argümanları tahlil edilip değerlendirilecektir.
İndirmeler
Referanslar
Beydâvî, N. E. S. (1418). Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.
Coşkun, İ. (2017). Modern Çağ Deizminin Nedenleri ve Sonuçları. Vecihi Sönmez vd. (Edl.), Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm içinde (s. 41-70). Ensar Neşriyat.
Dindi, E. (2020a). Kur’ân’ı Teosentrik ve Tarihî Okuma Denemesi: Ashâbu’l-Fîl Örneği. Korkut Dindi (Ed.), Tarih Felsefesi Açısından Kur’ân Kıssaları içinde (s. 17-54). Ankara Okulu Yayınları.
Dindi, E. (2020b). Kur’ân’ı Teosentrik ve Tarihî Okuma Denemesi: Seylü’l-Arim Örneği. Korkut Dindi (Ed.), Tarih Felsefesi Açısından Kur’ân Kıssaları içinde (s. 55-79). Ankara Okulu Yayınları.
Ebû Hayyân, M. Y. (1420). el-Bahru’l-muhîd fi’t-tefsîr. Dâru’l-Fikr.
İbn Ebî Zemenîn, E. A. (1423/2002). Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîz. el-Fârûku’l-Hâdise li’t-Tıbâ‘ah ve’n-Neşr.
İbn Kesîr, İ. E. (1419). Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
Îcî, M. A. (1424/2004). Tefsîru’l-Îcî câmi’u’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
Kâdî Abdülcebbâr. (1416/1996). Şerhu’l-usûli’l-hamse. Mektebetu Vehbe.
Kâdî Abdülcebbâr. (2013). Şerhu’l-usûli’l-hamse: Mu’tezile’nin beş ilkesi. TYEKB.
Kurtubî, E. A. (1384/1964). el-Câmî’ li ahkâmi’l-Kur’ân (2. Baskı.). Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye.
Mahallî, C. & Suyûtî, C. (ts.). Tefsîru’l-Celâleyn. Dâru’l-Hadîs.
Mâtürîdî, E. M. (2016). Kitâbü’t-tevhîd açıklamalı tercüme (8. Baskı.). (Çev.). Bekir Topaloğlu. İSAM Yayınları.
Mâtürîdî, E. M. (ts.). Kitâbü’t-tevhîd, (Nşr.). Fethullâh Huleyf. el-İskenderiyye.
Mukâtil b. Süleymân, E. H. (1423). Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. Dâru İhyâi’t-Turâs.
Nesefî, E. B. (1419/1998). Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. Dâru’l-Kelimu’t-Tayyib.
Neysâbûrî, N. H. (1416). Garâibu’l-Kur’ân ve reğâibu’l-furkân. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
Özdemir, F. (2021). Kur’ân’ın teosentrik ve antroposentrik yorumu. Araştırma Yayınları.
Palabıyık, M. H. & Dindi, K. (2020.) Deve ile İlgili Bir Kültün Mucizeye Dönüşmesi: Hz. Salih’in Devesi. Korkut Dindi (Ed.), Tarih Felsefesi Açısından Kur’ân Kıssaları içinde (s. 81-118). Ankara Okulu Yayınları.
Râzî, E. A. (1420). et-Tefsîru’l-kebîr, mefâtîhu’l-gayb (3. Baskı.). Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî,
Sa‘lebî, E. İ. (1422/2002). el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kur’ân. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.
Semerkandî, E. L. (1413/1993). Tefsîru’s-Semerkandî: Bahru’l-‘ulûm. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
Şehristânî, E. F. (1414/1993). el-Milel ve’n-nihal (3. Baskı.). Dâru’l-Ma’rife.
Şehristânî, E. F. (2015). el-Milel ve’n-nihal, (Çev.). Mustafa Öz. Litera Yayıncılık.
Şirbînî, Ş. M. (1285). es-Sirâcu’l-münîr. Matba‘atu Bûlâk (el-Emîriyye).
Teftâzânî, S. M. (1407/1987). Şerhu’l-‘akâidi’n-nesefiyye. Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye.
Vâhidî, E. H. (1415/1994). el-Vasîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
Zeccâc, E. İ. (1408/1998). Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbuh. Âlemu’l-Kütüb.
Zemahşerî, E. K. (1407). el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmidı’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. (3. Baskı.). Dâru’l-Kütübi’l-‘Arabiyy.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Premium e-Journal of Social Science (PEJOSS)
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
