Borsa İstanbul’daki Yatırımcı Profilinin Davranışsal Finans Açısından Analizi: Toplumsal Cinsiyet ve Hofstede Teorileri Çerçevesinde Bir Endeks Önerisi
Özet Görüntüleme: 2
/ 
PDF İndirme: 2
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15807659Anahtar Kelimeler:
Davranışsal Finans,, Toplumsal Cinsiyet, Hofstede Eril-Dişil Davranış TeorisiÖzet
Bu çalışmanın amacı, Borsa İstanbul’da hisse senedi alım-satımı gerçekleştiren yatırımcıların davranışlarını, toplumsal cinsiyet kavramı çerçevesinde ve Hofstede’nin kültürel boyutlar teorisinin bir uzantısı olan eril-dişil boyutu temelinde dinamik olarak analiz etmektir. Bu doğrultuda, araştırmanın veri seti, BİST-Tüm Endeksi değerleri ve işlem hacmi verilerinin yanı sıra, bu verilerden hesaplanan günlük getiri ve volatilite serilerinden oluşmaktadır. Davranışsal finans ve toplumsal cinsiyet literatürü dikkate alınarak, getiriler, volatilite ve işlem hacmi gibi değişkenler, risk alma eğilimini temsil eden eril yatırımcı davranışı göstergeleri olarak değerlendirilmiştir. Buna karşılık, VIX (Küresel Risk İştahı Endeksi) ve CDS (Kredi Temerrüt Takası) primleri, literatür doğrultusunda riskten kaçınmayı temsil eden dişil yatırımcı davranışını yansıtan göstergeler olarak ele alınmıştır. Araştırma, tüm bu değişkenleri günlük frekansta incelemiş ve Eril-Dişil Yatırımcı Davranışı Endeksi (EDYDE)’ni oluşturmak amacıyla, söz konusu değişkenlerin BİST-Tüm Endeksi ile olan ortak varyansları temel bileşenler analizi (PCA) yoluyla hesaplanmıştır. Bu analiz sonucunda, endekste yer alacak değişkenlerin ağırlıkları belirlenmiş ve bu ağırlıklar kullanılarak, 0 ile 1 arasında normalize edilmiş günlük EDYDE skorları elde edilmiştir. Elde edilen bu skorlar, hem günlük hem de aylık düzeyde grafiksel olarak görselleştirilmiş; analizlerin yapısal yorumlanmasını kolaylaştırmak amacıyla grafiklerde üç standart sapma sınırı referans olarak belirlenmiş ve eril-dişil davranış eşiği olarak 0,5 seviyesi esas alınmıştır. Elde edilen bulgulara göre, günlük bazda EDYDE skorları, 2013–2018 döneminde yatırımcıların daha temkinli, uzun vadeli ve duygusal yaklaşımlar sergilediğini, yani dişil yatırımcı profiline daha yakın bir davranış ortaya koyduklarını göstermektedir. Ancak 2019 sonrasında, özellikle COVID-19 pandemisiyle birlikte, yatırımcı davranışlarında kısa vadeli, fırsatçı ve daha fazla risk alan eril eğilimlerin belirginleştiği görülmüştür. Aylık frekansta elde edilen EDYDE değerleri ise, 2019 öncesinde yatırımcı davranışlarının genellikle nötr ya da dişil bir yapıya sahip olduğunu, ancak 2020 yılı itibarıyla bu yapının kalıcı biçimde eril karaktere dönüştüğünü ortaya koymaktadır. Bu dönüşümün en belirginleştiği dönem ise 2021 yılıdır. Bu dönemde yatırımcıların sistematik biçimde risk alma eğiliminde bulunmasının arkasında, Türkiye ekonomisinde yaşanan krizle birlikte firmaların yabancı kaynak temininde yaşadığı güçlükler ve Kur Korumalı Mevduat (KKM) uygulamasının etkili olduğu düşünülmektedir. Pandemi ve ekonomik belirsizlikler nedeniyle firmalar öz kaynak finansmanına yönelmiş, bu da hisse senedi piyasasına olan ilgiyi artırmıştır. KKM uygulamasıyla birlikte döviz kurlarının kontrollü şekilde baskılanması, yatırımcıları hisse senetlerine yönlendirmiştir. Yatırımcılar, borsada elde edecekleri reel getirilerin dövizden daha yüksek olacağı beklentisiyle hareket etmiş; bu yeni fiyatlama anlayışı, borsayı hem şirketler için ideal bir finansman kaynağına hem de yatırımcılar için en mantıklı yatırım aracına dönüştürmüştür. Bu süreçte, daha fazla risk almayı göze alan ve eril nitelikler taşıyan yatırımcı davranışları hisse senedi piyasasında belirleyici hâle gelmiştir.
İndirmeler
Referanslar
Abudy, M., Mugerman, Y., & Wiener, Z. (2021). Stock markets and female participation in the labor force. Journal of International Financial Markets, Institutions and Money, 74, 101377. https://doi.org/10.1016/j.intfin.2021.101377
Almenberg, J., & Dreber, A. (2015). Gender, stock market participation, and financial literacy. Economics Letters, 137, 140–142. https://doi.org/10.1016/j.econlet.2015.10.009
Annika Bacher. (2023). The gender investment gap over the life-cycle (Working Paper No. 03/2023). Centre for Household Finance and Macroeconomic Research (HOFIMAR), BI Norwegian Business School.
Baeckström, Y., Marsh, I. W., & Silvester, J. (2021). Financial advice and gender: Wealthy individual investors in the UK. Journal of Corporate Finance, 71, 101882. https://doi.org/10.1016/ j.jcorpfin.2021.101882
Barasinska, N., & Schäfer, D. (2017). Gender role asymmetry and stock market participation – Evidence from four European household surveys. The European Journal of Finance, 24(12), 1026–1046. https://doi.org/10.1080/1351847X.2017.1371622
Barber, B. M., & Odean, T. (2001). Boys will be boys: Gender, overconfidence, and common stock investment. The Quarterly Journal of Economics, 116(1), 261–292. https://doi.org/10.1162/003355 301556400
Barberis, N., Shleifer, A., & Vishny, R. (1998). A model of investor sentiment. Journal of Financial Economics, 49(3), 307–343. https://doi.org/10.1016/S0304-405X(98)00027-0
Butler, J. (1990). Gender trouble: Feminism and the subversion of identity. Routledge.
Christiansen, C., Rangvid, J., & Joensen, J. S. (2010). Fiction or fact: Systematic gender differences in financial investments? EFA 2007 Ljubljana Meetings Paper. https://doi.org/10.2139/ssrn.948164
Connell, R. W. (2005). Masculinities (2nd ed.). University of California Press.
Feng, L., & Seasholes, M. S. (2008). Individual investors and gender similarities in an emerging stock market. Pacific-Basin Finance Journal, 16(1–2), 44–60. https://doi.org/10.1016/j.pacfin. 2007.04.003
Glaser, M., & Weber, M. (2007). Overconfidence and trading volume. The Geneva Risk and Insurance Review, 32(1), 1–36. https://doi.org/10.1007/s10713-007-0003-0
Hager, P. (2022). Gender differences in financial decision-making [Master’s thesis, Johannes Kepler University Linz].
Hemmingsen, A. (2024). Gender differences in fund management: An empirical study in European open-equity funds [Master’s thesis, Copenhagen Business School].
Hofstede, G. (2001). Culture’s consequences: Comparing values, behaviors, institutions, and organizations across nations (2nd ed.). Sage.
Hofstede, G., Hofstede, G. J., & Minkov, M. (2010). Cultures and organizations: Software of the mind (3rd ed.). McGraw-Hill.
Hotelling, H. (1933). Analysis of a complex of statistical variables into principal components. Journal of Educational Psychology, 24(6), 417–441.
Hsu, Y.-L., Chen, H.-L., Huang, P.-K., & Lin, W.-Y. (2021). Does financial literacy mitigate gender differences in investment behavioral bias? Finance Research Letters, 41, 101789. https://doi.org/10.1016/j.frl.2020.101789
Itzkowitz, J., Itzkowitz, J., & Schwartz, A. (2023). The gender gap in stock market participation: Evidence from stock gifting. SSRN. https://doi.org/10.2139/ssrn.4539694
Investing. (2025). *BIST verileri* [Data set]. https://tr.investing.com/
Kaya, H., Gündoğan, M., & Budak, N. R. (2024, December). Finansal okuryazarlık düzeyinin cinsiyet değişkeni üzerinde incelenmesi: Üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. Paper presented at the 4th Bilsel International Çatalhöyük Scientific Research Congress, Konya, Turkey.
Kılıç, E. (2024). Türkiye’de toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin finansal boyutunun küresel Findex araştırması göstergeleri üzerinden değerlendirilmesi. İstanbul Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(12), 144–165.
Li, L., Lee, S., & Luo, D. (2021). Gender differences in stock market participation: Evidence from Chinese households. SSRN. https://doi.org/10.2139/ssrn.3775478
Liao, C., Liu, Y., & Lu, L. (2024). Gender socialization and stock market participation. SSRN. https://doi.org/10.2139/ssrn.4951813
Lo, A. W. (2005). Reconciling efficient markets with behavioral finance: The adaptive markets hypothesis. Journal of Investment Consulting, 7(2), 21–44.
Longstaff, F. A., Pan, J., Pedersen, L. H., & Singleton, K. J. (2011). How sovereign is sovereign credit risk? American Economic Journal: Macroeconomics, 3(2), 75–103. https://doi.org/10.1257/ mac.3.2.75
Low, R. K. Y., Yao, Y., Faff, R., & Brailsford, T. (2016). Enhancing mean–variance portfolio selection by modeling distributional asymmetries. Journal of Economic Behavior & Organization, 128, 79–96. https://doi.org/10.1016/j.jebo.2016.04.017
Niessen-Ruenzi, A., & Mueden, V. (2023). Financial socialization and the gender gap in stock market participation. Universität Mannheim. https://www.bwl.uni-mannheim.de/media/Lehrstuehle/bwl/ Niessen-Ruenzi/Financial_socialization_and_the_Gender_Investment_Gap_20230922.pdf
Niessen-Ruenzi, A., & Zimmerer, L. (2024). The gender investment gap: Reasons and consequences. SSRN. https://doi.org/10.2139/ssrn.4692726
Nofsinger, J. R. (2005). Social mood and financial economics. Journal of Behavioral Finance, 6(3), 144–160. https://doi.org/10.1207/s15427579jpfm0603_4
Nurhidayah, N., & Bastomi, M. (2024). The impact of gender on digital stock trading literacy and capital market discipline: A moderating perspective. International Journal of Humanities Education and Social Sciences, 4(3). https://doi.org/10.55227/ijhess.v4i3.1271
Oakley, A. (1972). Sex, gender and society. Temple Smith.
Özdemir, O., & Sönmez, F. (2017). Türkiye’de ülke kredi risk primini etkileyen faktörlerin analizi [Analysis of factors affecting country credit risk premium in Turkey]. Maliye Dergisi, 172, 335–359. https://doi.org/10.26650/maliye.2017.172.335
Saldanlı, A., & Uzun, S. (2025). Spatial econometric analysis of gender differences in stock market participation: Evidence from Turkey. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 26(1), 187–204. https://doi.org/10.31671/doujournal.1460531
Sevimli Örgün, G. (2023). Yönetim kurulu cinsiyet çeşitliliğinin finansal başarısızlığa etkisi: Borsa İstanbul imalat sektöründe bir uygulama. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 25(Özel Sayı), 207–226.
Shefrin, H. (2002). Beyond greed and fear: Understanding behavioral finance and the psychology of investing. Oxford University Press.
Statman, M. (2010). What investors really want: Know what drives investor behavior and make smarter financial decisions. McGraw-Hill.
Syed Ahsan Jamil, & Khan, K. (2016). Does gender difference impact investment decisions? Evidence from Oman. International Journal of Economics and Financial Issues, 6(2), 456–460.
Teker, D., Teker, S., & Demirel, E. (2023). Gender differences in risk perception and investment behavior. PressAcademia Procedia, 16, 239–240.
UNESCO. (2019). Gender equality. https://en.unesco.org/themes/gender-equality
Whaley, R. E. (2000). The investor fear gauge. The Journal of Portfolio Management, 26(3), 12–17. https://doi.org/10.3905/jpm.2000.319728
World Health Organization (2022). Gender and health. https://www.who.int/health-topics/gender
Zainul, Z. R. (2022). Gender differences in risk tolerance, herding behavior and overconfidence among stock investors in Aceh. SSRN. https://doi.org/10.2139/ssrn.5258070
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Premium e-Journal of Social Sciences (PEJOSS)
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
